Monumentaal modern

Twee monumentale gebouwen in de Amsterdamse binnenstad – de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis van het Binnengasthuisziekenhuis – ondergaan de komende jaren de transformatie tot bibliotheek annex studiecentrum van de Universiteit van Amsterdam. De discrete restauratie en renovatie, naar ontwerp van architectenbureau J. van Stigt, gaat vergezeld van spectaculaire nieuwe toevoegingen van de ‘tekentafel’ van MVSA Architects.

Beide bureaus werkten al eerder samen aan het Conservatoriumhotel, eveneens in Amsterdam. Net als toen, zijn de taken bij het ontwerpen voor de UvA als volgt verdeeld: herbestemming van de oudbouw door J. van Stigt, aanvullende nieuwbouw door MVSA. Het overall architectonisch ontwerp stoelt op het afgewogen renoveren van de bestaande panden en het respectvol toevoegen van de benodigde nieuwbouw zodat de eigenheid en historische en culturele waarden van de oudbouw, begin vorige eeuw gebouwd, behouden blijven. Veranderingen van het exterieur van de bestaande gebouwen blijft sowieso tot het minimum beperkt, want beide prijken op de monumentenlijst.

De twee bestaande gebouwen gaan na renovatie de publieke collectie van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de UvA ontsluiten. Daarnaast zijn in de oudbouw een collegezaal, vier werkgroepzalen, het UB Café en talrijke studieplekken bedacht. De collegezaal wordt ondergebracht in de monumentale Snijzaal van het vroegere ziekenhuis en is dan, compleet met tribunes en groot projectiescherm, ook geschikt voor een lezingenmiddag of een filmavond. Ongestoord individueel studeren wordt mogelijk in de afsluitbare eenpersoonskamers. Collectief studeren kan in de ‘stille studieruimten’, zoals in de getransformeerde beddenzalen van het ziekenhuis met boekwanden van vloer tot plafond.

Aan de bestaande bouw wordt een nieuwbouwvleugel toegevoegd voor de zogeheten samenwerkingsruimten met gemakkelijk verplaatsbaar meubilair en audiovisuele voorzieningen. De nieuwbouw grenst aan het dakterras met uitkijk over de binnenstad. Rondom de verdiepingen wordt aan de buitenzijde een gevelscherm opgetrokken dat de daglichttoetreding tot de studeerruimten tempert en voorkomt dat bibliotheekgebruikers en naburige bewoners bij elkaar in het boek kunnen kijken. Het semi-transparante, bronskleurige scherm bevat de letters van een zin uit het gedicht ‘Awater’ van Martinus Nijhoff: ‘Lees maar, er staat niet wat er staat’. En dat staat er in 24 talen, alle talen waarin de UvA haar onderwijs aanbiedt.

De gebouwen-verzameling wordt een samenhangend ensemble door de gemeenschappelijke binnentuin te overkappen. Midden in de tuin komt een ranke, 20 m. hoge stalen ‘boom’ met stalen takken en glazen bladeren die zich uitstrekken over het terrein en het aangrenzende deel van de bebouwing. In de stalen boomstructuur is een stalen wokkeltrap met uitkragende stalen bordessen geïntegreerd die het atrium koppelen met de gebouwverdiepingen. Zo brengt de kap de bestaande gebouwen op een respectvolle manier bijeen voor hun nieuwe functie, zonder inbreuk te maken op het oorspronkelijke architectonisch beeld.

Bovendien promoveert het 1.200 m² grote dak de binnentuin tot een atrium dat werkt als klimaatbuffer voor het gebouw en kan uitgroeien tot het hart van het bibliotheekcomplex en van de binnenstedelijke UvA-campus als geheel. Het atrium telt twee vloeren, een op maaiveldniveau en een verdiepte, die gezamenlijk het ontmoetingscentrum van het complex vormen. De begane-grondvloer is tevens gereserveerd voor receptie- en service-balies. De ‘kelderverdieping’ biedt ook ruimte aan exposities, debatten en evenementen.

Het gehele complex wordt gasloos en energieneutraal. Voor de eigen energievoorziening worden de bestaande daken en het nieuwe dak belegd met in totaal 229 zonnepanelen (verwachte jaaropbrengst: 58.000 kWh). Naast zonne-energie wordt ook aardwarmte ingezet. Om het energiegebruik zo beperkt mogelijk te houden, worden alle ruimten op lage temperatuur verwarmd en op hoge temperatuur gekoeld via warmtepompen en WKO in de bodem. De bezetting van ruimten wordt gemonitord met sensoren. Uiteraard zijn de vloeren, daken en gevels geïsoleerd. En wie met de fiets naar de bibliotheek komt, heeft keuze uit 1.000 stallingplekken in de fietskelder.

Projectgegevens:

Locatie: Binnengasthuisterrein, Amsterdam (centrum) • Omvang: 12.500 m² • Verwachte oplevering: 2024 • Opdracht: Universiteit van Amsterdam (UvA) • Architectuur: architectenbureau J. van Stigt (renovatie en herbestemming) en MVSA Architects (nieuwbouw) • Constructief ontwerp: Van Rossum Raadgevende Ingenieurs • Hoofduitvoering: Volker Staal en Funderingen en Van Hattum en Blankevoort • Staalconstructies: Buiting Staalbouw • Impressies: MVSA • Foto’s: Buiting • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), maart 2023